Tình nguyện là gì? Các bài nghiên cứu khoa học liên quan

Định nghĩa khái niệm tình nguyện

Tình nguyện là hành động tự nguyện của cá nhân hay nhóm người nhằm hỗ trợ cộng đồng, xã hội hoặc các tổ chức mà không đòi hỏi nhận lại lợi ích vật chất trực tiếp. Theo UNV – Chương trình Tình nguyện viên Liên Hợp Quốc, đây là hoạt động dựa trên giá trị chia sẻ, liên đới và nhân văn, góp phần tăng cường gắn kết xã hội và phát triển bền vững.

Tình nguyện không giới hạn trong môi trường phi chính phủ mà còn được thực hiện trong khuôn khổ các tổ chức công, dự án quốc tế, hoặc cá nhân độc lập. Đây là thành phần không thể thiếu trong xã hội dân sự hiện đại và cũng được coi là biểu hiện cụ thể của quyền công dân tích cực.

Phân loại hoạt động tình nguyện

Hoạt động tình nguyện rất phong phú và có thể được phân loại theo nhiều tiêu chí khác nhau. Theo Liên Hợp Quốc, một số cách phân loại phổ biến bao gồm:

• Theo lĩnh vực: y tế, giáo dục, môi trường, nhân đạo, văn hóa
• Theo hình thức: trực tiếp tại địa phương, từ xa qua mạng (digital volunteering)
• Theo thời lượng: ngắn hạn (theo sự kiện), dài hạn (gắn với tổ chức hoặc dự án cụ thể)
• Theo tổ chức: tình nguyện cá nhân, tình nguyện tổ chức, tình nguyện doanh nghiệp

Phân loại này giúp các tổ chức và cá nhân lựa chọn hình thức phù hợp với mục tiêu, kỹ năng và nguồn lực sẵn có, đồng thời xây dựng kế hoạch hoạt động hiệu quả hơn.

Vai trò của tình nguyện trong phát triển xã hội

Hoạt động tình nguyện đóng vai trò quan trọng trong việc củng cố các mạng lưới xã hội, hỗ trợ người yếu thế và thúc đẩy sự tham gia công dân. Theo Báo cáo Tình nguyện toàn cầu 2022 của UNV, có khoảng 1 tỷ người tham gia các hình thức tình nguyện mỗi năm, tương đương khoảng 109 triệu lao động toàn thời gian.

Tình nguyện còn giúp giảm tải áp lực cho hệ thống công và cải thiện khả năng tiếp cận dịch vụ cho người dân, nhất là trong các lĩnh vực y tế, giáo dục và ứng phó thiên tai. Ngoài ra, hoạt động tình nguyện tạo ra các giá trị phi vật chất như sự tin tưởng, lòng nhân ái và sự gắn bó giữa các thành viên cộng đồng.

Tình nguyện và phát triển bền vững

Trong bối cảnh toàn cầu hóa và biến đổi khí hậu, tình nguyện được xem là yếu tố then chốt giúp thực hiện các Mục tiêu Phát triển Bền vững (SDGs) của Liên Hợp Quốc. Nhiều chương trình tình nguyện được thiết kế nhằm trực tiếp giải quyết các mục tiêu như xóa đói giảm nghèo (SDG 1), giáo dục chất lượng (SDG 4), bình đẳng giới (SDG 5), và hành động vì khí hậu (SDG 13).

Các tổ chức tình nguyện như Peace Corps, IVHQ hay UNV thường tích hợp các mục tiêu phát triển vào thiết kế chương trình, giúp người tham gia đóng góp hiệu quả hơn vào quá trình phát triển bền vững ở địa phương và toàn cầu.

Động lực và giá trị cá nhân của người tình nguyện

Người tham gia tình nguyện thường chịu ảnh hưởng bởi các yếu tố tâm lý, đạo đức và xã hội. Các nghiên cứu chỉ ra ba nhóm động lực phổ biến gồm: mong muốn đóng góp cho cộng đồng, phát triển bản thân, và tìm kiếm trải nghiệm mới.

Tình nguyện tạo điều kiện rèn luyện các kỹ năng như giao tiếp, làm việc nhóm, quản lý dự án và giải quyết vấn đề. Đồng thời, nó còn góp phần cải thiện sức khỏe tinh thần, tăng mức độ hài lòng với cuộc sống và giảm căng thẳng.

• Giá trị: lòng trắc ẩn, trách nhiệm xã hội
• Phát triển bản thân: học hỏi kỹ năng, kinh nghiệm sống
• Giao tiếp xã hội: mở rộng mối quan hệ, tăng kết nối cộng đồng

Chính sách và pháp luật về tình nguyện

Hoạt động tình nguyện được quy định bởi nhiều khung pháp lý khác nhau tùy theo quốc gia. Một số nước như Hàn Quốc, Đức, Úc có luật riêng về tình nguyện, trong khi các nước đang phát triển thường lồng ghép vào luật thanh niên hoặc luật dân sự.

Tại Việt Nam, tình nguyện được khuyến khích trong chiến lược phát triển thanh niên, với sự dẫn dắt của Trung ương Đoàn và các tổ chức xã hội. Tuy nhiên, việc thiếu một đạo luật chuyên biệt khiến cơ chế hỗ trợ, bảo vệ và ghi nhận cho tình nguyện viên còn hạn chế.

Tình nguyện số (Digital Volunteering)

Sự phát triển của công nghệ mở ra hình thức tình nguyện mới như: hỗ trợ qua email, dịch thuật tài liệu, quản lý cơ sở dữ liệu, tư vấn chuyên môn trực tuyến. Đây là xu hướng đang phát triển mạnh tại châu Âu, Mỹ và gần đây lan rộng sang châu Á.

Nền tảng UN Online Volunteering cung cấp hàng trăm cơ hội tình nguyện số trong các lĩnh vực từ giáo dục đến nhân đạo, kết nối người dùng với tổ chức quốc tế và phi chính phủ khắp thế giới.

Ưu điểm của tình nguyện số gồm:

• Linh hoạt về thời gian và không gian
• Tiết kiệm chi phí di chuyển
• Tận dụng kỹ năng công nghệ thông tin

Thách thức trong hoạt động tình nguyện

Dù mang lại nhiều giá trị, tình nguyện vẫn đối mặt với các thách thức như thiếu định hướng, kiệt sức tình nguyện (volunteer burnout), và chênh lệch kỳ vọng giữa tổ chức với người tham gia. Ngoài ra, vấn đề an toàn và tâm lý cũng cần được quan tâm trong môi trường tình nguyện khẩn cấp.

Chất lượng tổ chức và điều phối là yếu tố then chốt để nâng cao hiệu quả và bền vững của hoạt động. Cần có cơ chế đào tạo, theo dõi và đánh giá năng lực của tình nguyện viên cũng như thiết lập quy trình ứng phó rủi ro.

Đo lường tác động của tình nguyện

Việc đánh giá hiệu quả hoạt động tình nguyện là điều cần thiết để cải tiến chất lượng và xây dựng chính sách. Một số chỉ số đo lường phổ biến gồm:

• Số giờ tình nguyện được ghi nhận
• Số lượng người hưởng lợi trực tiếp
• Mức độ cải thiện kỹ năng của tình nguyện viên
• Tỷ lệ quay lại của người tham gia

Các tổ chức phi lợi nhuận có thể áp dụng mô hình định lượng như:

$ROI = \frac{\text{Tác động (giá trị xã hội tạo ra)}}{\text{Tổng chi phí đầu tư}}$

Phân tích chi phí – hiệu quả sẽ giúp hoạch định ngân sách, thuyết phục nhà tài trợ và nâng cao tính minh bạch trong hoạt động tình nguyện.

Tài liệu tham khảo

1. UNV – What is Volunteering?
2. UNV – State of the World's Volunteerism Report 2022
3. ILO – Guidelines on Volunteering
4. UN Online Volunteering Platform
5. Peace Corps USA